نگاه کارشناسان به مذاکرات بغداد

این گفت‌وگو اولین تماس مستقیم و رسمی ایران و آمریکا پس از 27سال است.  پس از پایان دور اول مذاکرات بغداد،‌ منابع خبری از احتمال ادامه مذاکرات طی یک ماه بعد از آن داده بودند،‌ هرچند که تا امروز هیچ خبری از زمان و محل دور بعدی اعلام نشده است.

مذاکرات ایران و آمریکا، آینده گفت‌وگوهای بغداد، دستاوردها و هزینه‌ها و همچنین احتمال دسترسی طرفین به یک توافق از جمله محورهایی است که در گفت‌وگو با کارشناسان مختلف تلاش کرده‌ایم به آنها بپردازیم.

محمد جواد لاریجانی معتقد است گفت‌وگوهایی که بین ایران و آمریکا در بغداد آغاز شد، اگرچه از نظر سیاسی انعکاس بسیار وسیعی در پی داشت و به نحوی این امکان را آشکار کرد که مناقشات ایران و آمریکا می‌تواند مسیر مذاکره را طی کند، منتها در عمل، توفیق آن بستگی به این دارد که سیاست‌های آمریکا تعدیل شود.

این کارشناس مسایل استراتژیک تاکید می‌کند آمریکا اگر تصور کند که از طریق مذاکره می‌تواند همان سیاست‌های قبلی را پیگیری کند و به آن دست یابد، هم تصورش غلط است و هم مذاکره ناکام می‌ماند.

مشاور امور بین الملل قوه قضائیه درباره هزینه‌ها و دستاوردهای این مذاکرات برای جمهوری اسلامی ایران می‌گوید: این مذاکرات برای ما که به دلیل منافع ملت عراق، با آمریکا مذاکره کردیم، باعث افتخار و باعث عزت ایران است؛ چرا که اولاً نشان داد که ما برای منافع ملت عراق از هیچ اقدامی فروگذار نخواهیم کرد و ثانیاً نشان داد که نفوذ و توان ما در جهت منافع عراق و پشتیبانی از ملت آن است. از این جهت برای سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران و دیپلماسی کشور، یک امتیاز خوبی محسوب می‌شود و این توانمندی تحرک خارجی جمهوری اسلامی ایران را نشان می‌دهد.

مذاکرات در رختکن

معاون سابق وزیر امور خارجه درباره نتایج مذاکرات بغداد بر این باور است که  اگر مسائل مطرح‌شده توسط آمریکا درباره عراق تحت‌تأثیر اختلافات داخلی آمریکا باشد، نمی‌توان خیلی به نتایج گفت‌وگوهای بغداد امیدوار بود. اما اگر به واقع آمریکا به دنبال حل مشکل عراق باشد و اولویت آن برای حل این مشکل با خواست مردم عراق منطبق باشد آنگاه می‌توان انتظار داشت که مذاکرات ادامه یابد و نتایج مهمی از آن حاصل شود.

مرتضی سرمدی، سفیر اسبق ایران در انگلیس درباره استفاده از ابزار مذاکره معتقد است که گاهی می‌توان به صورت تاکتیکی از اصل مذاکره به عنوان اهرم استفاده کرد. ولی معمولاً مذاکره یک امر طبیعی است. به دیگر سخن موضوع سود یا زیان دستاورد یا هزینه پس از گفت‌وگو و به هنگام سنجش نتایج آن مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. 

وی در ارزیابی خود از دستاوردهای مذاکرات بغداد افزود : فکر می‌کنم موقعیت منطقه‌ای و بین‌المللی ایران ایجاب می‌کند که ما نیز از این مرحله عبور کنیم و در ارزیابی دستاوردها و نتایج و مضرات گفت‌وگو پس از پایان آن به ارزیابی بپردازیم. به عنوان مثال شرایط طرفین پیش از انجام مذاکره شرایط تیم‌هایی است که در رختکن طراحی خود را انجام داده‌اند و تاکتیک‌ها و تکنیک‌های خود را منظم می‌کنند. پس از این مرحله مسابقه فرا می‌رسد تا مشخص کند کدام طرف طراحی مناسبی را انجام داده بود و کدام‌طرف برنامه‌های خود را به خوبی انجام داده است. البته در نهایت نتیجه مسابقه است که برای طرفین امتیازآور است نه شرایط بدنی و برنامه‌های خوب و یا شرایط عالی.

مذاکرات در چارچوب

رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس اصل انجام گفت‌وگو را جدا از عنوان آن، دارای تبعات بسیاری برای کشورهای منطقه می‌داند و تاکید می‌کند که بنابراین اصل موضوع با توجه به هدفی که پیگیری می‌کند حائز اهمیت است.

علاءالدین بروجردی، آینده این مذاکرات را بیشتر بسته به سیر تحولات صورت‌گرفته در مذاکرات آن هم در صورتی که آمریکایی‌‌ها صادقانه به دنبال کاهش مشکلات امنیتی در عراق باشند دانسته و  تصریح می کند که در این صورت می‌توان به توقف کشتار وحشیانه مردم این کشور کمک کرد.

بروجردی اضافه می‌‌کند که مسیر مذاکرات در چارچوب بالا به سوی موفقیت و گشایش حرکت خواهد کرد و در غیر این‌صورت آینده آن مبهم خواهد بود.

نیت صادقانه

حسین شیخ الاسلام هم با تذکر و توضیح دلایل طرفین برای نشست بر سر میز مذاکره گفت: آمریکا با داشتن مشکلات زیاد در عراق، درصدد یافتن راه حلی برای برون‌رفت از این بحران است و در این رابطه احتیاج به کمک دارد و با توجه به نیاز خود اکنون از ایران درخواست کمک کرده است. ایران هم به دلیل آنکه ثبات در عراق را خواستار است و امنیت در عراق بر ثبات ما و کشورهای منطقه نیز تاثیرگذار است، دعوت نوری مالکی را پذیرفت که این موضوع به تقویت دولت عراق کمک خواهد کرد.

شیخ الاسلام درعین حال تصمیم آمریکا برای گفت‌وگو را یک تصمیم سیاسی می‌داند که متأثر از دادوستدهای داخلی در آمریکاست و به همین دلیل مورد اطمینان نیست.  نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی ابراز عقیده کرد:‌ اگر آمریکا در نیت خود در خروج از عراق صادق باشد، باتوجه به مشکلاتی که این کشور به دلیل اشغال عراق با آن مواجه است، این موضوع، هم به نفع ملت آمریکا و هم به نفع ملت عراق است و علاوه بر آن برای جمهوری اسلامی و کشورهای منطقه هم خروج آمریکا از عراق حائز اهمیت است. البته همه اینها بستگی به صداقت آمریکا دارد. 

نتیجه، بعید است

مسیح مهاجری در خصوص پیش‌بینی خود از آینده و نتیجه گفت‌وگوهای بغداد می‌گوید:‌ گفت‌وگوهای بغداد، 2 طرف دارد؛ آمریکا و جمهوری اسلامی ایران. طرف‌ آمریکایی از این گفت‌وگوها منافعی دارد که به نظر می‌رسد تا اینجا توانسته به بخشی از آنها برسد. طرف ایران هم منافعی را دنبال می‌کند که اگر بتواند به آنها برسد قابل توجه است؛ هرچند بسیار بعید به نظر می‌رسد چنین شود.

مدیر مسئول روزنامه جمهوری اسلامی در پاسخ به این سؤال که آیا  قابلیت ادامه این مذاکرات در حوزه‌های دیگر وجود دارد نیز گفت:  آمریکایی‌ها مذاکرات بغداد را برای ادامه‌اش می‌‌خواهند. مسئولان ایرانی هم به نظر می‌رسد همین نظر را دارند. اظهارات موکد رهبری اگر مانع نشود، شاید این مذاکرات به حوزه‌های دیگر هم سرایت کند ولی موضع ایشان که بر عدم تغییر سیاست نفی مذاکره با آمریکا تأکید کرده‌اند کاملاً درست است. این سرایت، ما را از امتیازاتی که باید از آمریکا بگیریم محروم خواهد کرد؛ بنابراین نباید اجازه سرایت داده شود.

مشروح این گزارش را می‌توانید در شماره 14 (خردادماه) همشهری دیپلماتیک بخوانید.